Last updated on 14/05/2021
Bugün yazacağım yazı ekonomi tarihi için bir dönüm noktası olan lale çılgınlığı ile ilgili.
Lale çılgınlığı nedir diye anlatmaya başlamadan önce ekonomik balon nedir bu konuya açıklık getirmek gerekiyor.
Gerçek fiyatına göre bir anda yükselen ama bu yükselişi genellikle algısal olan, bir altyapıya dayanmayan fiyatlandırmalar için ekonomik balon tabiri kullanılıyor.
Ekonomik balon
Piyasa balonu
Finansal balon
Fiyat balonu
Spekülatif balon
Spekülatif çılgınlık
Hepsi aynı kapıya çıkıyor, fiyatların şişmesi ve içi boş, dayanıksız bir balon haline gelmesi, sonrası malum, bir toplu iğne ile patlar gider. Balonu şişirirsiniz hacim olarak büyük görünebilir ama dayanıksızdır, ince bir tabakanın içinde sadece boşluk vardır, aynısının fiyatlarda olduğunu düşünün işte…
Ekonomik balon diye bir şeyin olmadığını savunan ekonomistler de var. Şimdi gelelim şarkının nakarat kısmına: Lale devri çocuklarıyız biz.
Lale çılgınlığı
Lale spekülasyonu
Lale balonu
Lale fiyatlarının bir anda artması, herkesin lalelere akın etmesi ve sonrasında bir gün lalenin para etmemesi ile sonuçlanan hadise ile ilgili konuşalım. Bugün bitcoin, emlak, otomobil gibi alanlarda yaşanan artışlar da bazen “lale çılgınlığı”na benzetiliyor, peki neden?
Bu olayı gündeme getiren ve herkesin duymasını sağlayan kişi Charles Mackay. Kendisi bir gazeteci ve yazdığı Extraordinary Popular Delusions and The Madness Of Crowds (Olağanüstü Kitlesel Yanılgılar Ve Kalabalıkların Çılgınlığı) isimli kitapta lale balonu konusunu gündeme getirmiş ve bu tabir ortaya çıkmıştır.
Kanuni Sultan Süleyman döneminde ilk defa Hollanda’ya götürülen lale soğanı o sıralarda bir lüks göstergesi olarak kabul edilmiş ve sözleşmeler bile lale üzerine yapılmaya başlanmıştır. Lalenin bir değer olduğunu gören kişiler lale soğanlarını toplamış, piyasada lale tükenince herkes birbirinin lalesini daha yükseğe almış ve yapay bir yükselme oluşmuştur. Lale alanların ne kadar zengin olduğunu ve para kazandığını görenler “bu lale iyice artar diye ucuzdan lale alanların ellerindeki laleleri daha yüksek fiyata almışlar ama başkası da bu laleleri daha yükseğe isteyince kar etmek isteyenler pahalıya aldıklarını daha pahalıya satmışlar.
Çılgınlık buradan geliyor.
Bir lale soğanı Hollandalı bir zanaatkarın 1 yıllık gelirini geçmiş ama gün gelmiş fiyatlar çok yükselmiş ama alıcı sayısı azalmış, alıcı sayısı azalınca fiyatlar düşmeye başlamış, fiyatlar düşünce yüksekten alanlar daha fazla zarar etmemek için satmış, onlar satınca fiyat düşmüş ve fiyatı düşüyor diye kimse almamış, alıcı sayısı çok azalınca insanlar satamamış ve fiyatlar iyice düşmüş ve bir süre sonra laleler çöp olmuş.
Laleleri kimse almamış, laleye para verenlerin tüm paraları yanmış, gitmiş, bu olaylar 1636-1637 aralığında olmuş, bitmiş. Bu balonlarda yanılgı kısa sürede zengin olan insanların hayat standartlarının değişmesi ile ortaya çıkıyor, lale soğanı ile uğraşan ve para kazanan kişiyi görenler hemen “biz de lale soğanı almalıyız” diyor.
Bu konu ile birçok ortak noktası olan kobra etkisi yazımı buraya tıklayarak okuyabilirsiniz.
Lale Devri şarkısı şöyle başlıyor: Çok geç kalmışız canım, vakit bu vakit değil.
Bu tür yatırım yanılgılarında da “çok geç kalmışız” canım etkisi insanları bitiriyor yani FOMO (Gözden Kaçırma Korkusu). Yatırım yaparken “bu treni kaçırmamalıyım” psikolojisi ile topa girenler genellikle kaybediyor.
Lale çılgınlığından bahsetmişken Bitcoin konusuna da ufak bir gireyim. Bir adam var, bir tweet atıyor ve istediği coin bir anda artıyor. Bu kişileri balinalar ile karıştırmamak lazım, balinalar yaptıkları alım ya da satımlarla piyasanın düşmesini ya da çıkmasını sağlarlar. Spekülatörler ise bunu konuşarak yaparlar, insanları peşlerine takarlar ve sadece kendileri kazanırlar.
Yatırım tavsiyesi olmamakla beraber logosunda köpek olan ve adını anmayacağım o coin bence yatırımcılarına hayatlarının şokunu yaşatacak…
Yorumlar